Het is niet bepaald het epicentrum van politiek Limburg, het gehucht Trintelen. Het is niet veel meer dan een lint woningen op de weg die van Ubachsberg via een kilometerslange afdaling door een haast feeëriek landschap slingerend naar Eys voert.

Maar begin maart 2018 krijgt de buurtschap in Gulpen-Wittem hoog bezoek. Twee dienstbolides van de provincie Limburg zoeken hun weg in het Heuvelland. Op 2 maart komt gedeputeerde Hans Teunissen (D66) zijn licht opsteken in Trintelen. Twee dagen later offert zijn CDA-collega Hubert Mackus daar zelfs zijn zondagsrust en die van zijn chauffeur voor op. Er ligt dan ook – bijna letterlijk – een hete pieper op hun politieke bordje. Een plan voor de bouw van twee ruim tien meter hoge megaloodsen verhit de gemoederen. Het is een initiatief van de jonge landbouwer Willem Voncken (29) en zijn vader Jan, die er uien en vooral aardappelen willen opslaan.

Het zijn niet de eersten de besten. Jan Voncken was in het verleden raadslid voor het CDA in Gulpen-Wittem, zoon Willem is er sinds 2018 burgerfractielid voor dezelfde partij. Willem Voncken is een rijzende ster in de landbouwwereld. Eind 2019 wordt de jonge boer portefeuillehouder internationaal van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt en hij komt maandelijks in Brussel. Als dat jaar Limburgse boeren in opstand komen tegen de stikstofmaatregelen is Voncken een van de voormannen die CDA-gedeputeerde Ger Koopmans een petitie aanbieden. En als de watervloed in juli Limburg midscheeps treft, is hij een van de drie agrariërs waar landbouwminister Carola Schouten poolshoogte komt nemen.

Markt

De Vonckens drijven een akkerbouwbedrijf in hartje Trintelen. In een tijd van schaalvergroting willen ook zij uitbreiden, van 150 naar 190 hectare. Om een zo hoog mogelijke opbrengst te krijgen, moet de verkoop over het jaar worden verspreid. Als alles direct na aardappeloogst aan de man wordt gebracht, raakt de markt verzadigd en is de prijs lager. Wil je de aardappels in een duurdere periode verkopen, dan moet je ze gekoeld opslaan. Liefst dus centraal in een nieuwe grote loods.

Rond 2015 kloppen de Vonckens aan bij provincie en gemeente. Bouwen in het Nationaal Landschap - dit stukje Zuid-Limburg is een van de twintig gebieden in Nederland met die prestigieuze status - kan niet zomaar. Het vergt vroegtijdige samenwerking en afspraken. Grote opslagloodsen moeten bij voorkeur worden geclusterd op ‘landschappelijk minder kwetsbare locaties, zoals bij bestaande bebouwing en op bedrijventerreinen’, bepaalt de provincie in 2014.

Maar de praktijk is weerbarstig, zo blijkt uit de lange zoektocht in het Heuvelland naar een geschikte locatie in 2016 en 2017 van provincie, gemeente en de Vonckens zelf. Meer dan dertig locaties worden bekeken en weggestreept. De initiatiefnemers zelf geven daarbij al meteen in het begin aan dat vestiging op een bedrijventerrein voor hen financieel onhaalbaar is. Bestaande panden en andere locaties zijn te klein, niet geschikt, veel te duur of geen eigendom van de Vonckens.

Negatief

Uiteindelijk levert de veldverkenning drie mogelijke locaties op: het bestaande bedrijfsterrein en twee plekken aan de Achterweg vlakbij Trintelen. De Achterweg geniet de voorkeur van de Vonckens, de grond is ook hun eigendom. Het complete bedrijf zou daar met twee enorme loodsen naartoe moeten verhuizen. Provinciale ambtenaren en de landschapsdeskundigen in een adviescommissie oordelen echter ronduit negatief. De plannen botsen wat betreft maat en schaal met de ‘korrelgrootte’ van het dorp Trintelen. Het ‘laadvermogen’ van het kleinschalige, weidse landschap wordt overschreden, concludeert een notitie van 7 december 2017. In gewoon Nederlands: het Heuvelland wordt geweld aangedaan.

De auteurs schuiven de hete aardappel richting politiek. Die mag uitmaken wat zwaarder moet wegen: het ‘individuele economische belang’ van de familie of ‘de landschappelijke kwaliteit en de daarmee samenhangende bredere maatschappelijke belangen’ zoals toerisme en woongenot.

Draagvlak

In Gulpen-Wittem slaat de weegschaal door naar Voncken. Op verzoek van de familie organiseert de gemeente op 14 december 2017 een raadsconferentie. De ongeruste familie wil weten wat het politiek draagvlak is. Dat zit wel snor. Een politieke meerderheid kan zich onder voorwaarden vinden in een nader onderzoek naar een locatie aan de Achterweg. Het bestaande bedrijfsterrein van Voncken wordt juist afgeschoten. Opvallend: de raadsleden krijgen niet te horen dat er een week eerder nog negatief is geadviseerd over álle locaties. Dat advies „sloeg op een verhaal dat niet meer aan de orde was. Niet relevant om te melden”, verklaart nu huidig wethouder Jos Last (Balans), destijds raadslid.

Dat klopt niet. Pas in januari 2018 valt het fundament weg onder het voorliggende scenario. De gedeputeerden Mackus (Landschap, Landbouw) en Teunissen (Ruimtelijke Ordening) twijfelen. Zij zijn onder de indruk van het negatieve landschapsadvies van 7 december 2017 en vinden het plan te groot, te massaal. Het moet echt een paar onsjes minder. Maar het liefst zien de gedeputeerden dat de Vonckens nog eens op zoek gaan naar betere locaties, staat te lezen in een mailwisseling.

Maar die houden voet bij stuk. ‘Juist nu de familie op termijn de enige boer in de omgeving zal zijn, kunnen zij hun grondareaal uitbreiden en hebben zij bedrijfseconomisch een dergelijke ontwikkeling gewoon nodig’, staat in een gespreksverslag. De familie en andere betrokken partijen vragen om een gesprek met de twee gedeputeerden. Die gaan begin maart 2018 in hun dienstauto’s hun licht opsteken in Trintelen. Teunissen krijgt een toelichting van ongeruste omwonenden, terwijl de Vonckens hun partijgenoot Mackus rondleiden.

Escape

Een dag later, op 5 maart 2018, vindt een breed overleg plaats met alle betrokkenen om de impasse te doorbreken. De escape: een kwalitatief hoogwaardig gebouw aan de Achterweg ontworpen door een architect van het niveau Francine Houben dat iets moet toevoegen aan het landschap. Immers, de grote eeuwenoude carréboerderijen die destijds ook veel impact hadden, worden nu juist als waardevolle monumenten gezien. ‘Eigentijdse gebouwen’ van jonge ondernemers kunnen de ‘monumenten van de toekomst’ zijn, wordt gehoopt.

Lees ook: Akkerbouwer in Trintelen wil fors uitbreiden

Nader onderzoek moet uitwijzen of de ook aanwezige Vonckens met dit plan uit de voeten kunnen en of het voor hen betaalbaar is. Het is niet reëel de meerkosten ‘volledig af te wimpelen op de individuele agrariër’, vindt het gezelschap. De gedeputeerden zeggen toe te zullen bekijken of provinciaal geld bedoeld voor verduurzaming van de landbouw op een beperkt aantal locaties kan worden ingezet als bijdrage in de meerkosten. Twee maanden later is er al een potje. De provincie reserveert een half miljoen euro voor drie tot vijf ‘showcases voor moderne hoeves in een hoogwaardig landschap’. Bedoeld voor materiële meerkosten en projectkosten voor bedrijven gelegen in of bij kwetsbare gebieden.

Pilot

Het initiatief van Vonckens is het eerste dat voor het showcasepotje in aanmerking komt. In april 2019 wordt het plan formeel tot pilot uitgeroepen: de Boerderij van de Toekomst. Deze moet uitwijzen of het mogelijk is aan de Achterweg op een landschappelijk zeer kwetsbare plek een compleet nieuw bedrijf met grote architectonische allure neer te zetten. Voor Voncken moet het betaalbaar zijn, en tegelijkertijd moet het ontwerp recht doen aan de kwaliteit van het landschap. De gemeente draagt 10.000 euro bij in de architectenkosten, de provincie is bereid daarvoor maximaal 40.000 euro neer te tellen.

De beoogde ‘mammoetloodsen’ leiden al in 2018 tot felle reacties van omwonenden in de naburige gehuchten, omdat ze het landschap zouden ruïneren. De pilot maakt het er niet beter op en leidt tot op de dag van vandaag voor veel commotie. Vooral de Stichting Buurtschap Elkenrade ontpopt zich tot een geharnaste tegenstander, die harde woorden en verwijten over integriteit richting vooral het CDA niet schuwt.

Industrieel

De aardappelproductie is een industriële activiteit bestemd voor de wereldmarkt. De loodsen kunnen daarom het beste verrijzen op het nabijgelegen bedrijventerrein De Beitel in Heerlen, waar ze landschappelijk geen kwaad kunnen, betoogt ‘Elkenrade’. Zoals appelen al centraal worden opgeslagen in Margraten. De pilot wordt gezien als een truc spécial om het project van invloedrijk boer en CDA’er Willem Voncken te redden, ook al kost dat de overheid veel geld en ambtelijke energie. De stichting ziet er vooral de hand in van diens partijgenoot Mackus, inmiddels ex-gedeputeerde. „Geen enkele andere boer zonder goede persoonlijke relaties op het provinciehuis zou dit gedaan krijgen”, zegt ‘Elkenrade’-voorzitter Marc Hermans.

Mackus verwijst voor een reactie naar de provincie. Die „oordeelt op basis van feiten en beleid”, luidt daar de afgemeten reactie. Mackus’ oude collega Teunissen, inmiddels burgemeester van Gennep, spreekt van „complottheorieën. Ze halen iedere keer CDA en LLTB van stal. Dat speelde helemaal niet. Het idee voor de pilot kwam opborrelen in een gezamenlijk overleg. Het was een gezamenlijk idee.”

Win-win

Ja, er is met de pilot afgeweken van het beleid zoals dat in 2014 is vastgesteld, weet Teunissen. „Maar per definitie neen zeggen is ook geen oplossing voor de agrarische sector en het landschap. Als je mooie showcases kunt realiseren, is het win-win. We zagen de schaalvergroting in de landbouw, met steeds minder boeren. We wisten dat we meer van dit soort vragen zouden krijgen.”

De provincie wil jonge landbouwers voor het gebied behouden. Als ze begin 2019 met de pilot instemt, kan de architect toch nog lang niet aan de slag. De raad van Gulpen-Wittem gooit roet in het eten. Op Vonckens CDA na eist de politiek dat er breder wordt gezocht naar geschikte locaties in en direct bij Trintelen. Voncken moet ook een duurzaam bedrijfsplan leveren.

In november 2021 liggen dan eindelijk vier nieuwe locaties op tafel. Het eerder afgewezen bedrijfsterrein van de Vonckens staat ook op het lijstje. De voorkeur krijgt een lap grond van 18 hectare in bezit van de familie, vlak buiten Trintelen naast de weg naar Eys. Die zou landschappelijk het beste scoren. Ook deze plek is bij de eerdere zoektocht al afgevallen.

Landgoed

Daar moeten nu geen megaloodsen komen, maar meerdere kleinere gebouwen en de bedrijfswoning. Een landgoed met een bebouwing van 2500 vierkante meter met een doorgroei naar 4000, deels weggewerkt in nieuw groen. Gebouwd van natuurlijke materialen en streekeigen kunradersteen. Een ensemble dat volgens wethouder Last vanuit de verte zal overkomen als een klein agrarisch buurtschapje zoals het Heuvelland die wel meer kent. „Mensen vinden dat prachtig.”

De wethouder heeft zijn oren niet te veel laten hangen naar de wensen van de familie Voncken, beklemtoont hij. De 70.000 euro aan onkosten die de gemeente al heeft gemaakt. „was niet voor één ondernemer. Het was voor de pilot.” Boerenbedrijven horen niet op een bedrijventerrein, vindt Last. Ze zijn broodnodig om het landschap te beheren. Van de grond in Zuid-Limburg is 60 procent in handen van de ‘stoffeerders’ van het landschap, zoals agrariërs zichzelf noemen. Maar hun aantal is de laatste twintig jaar al gehalveerd, zegt de LLTB.

Ruïneren

De natuurorganisaties in Limburg lopen juist massaal te loop tegen de nieuwe voorkeurslocatie. Bebouwing van het plateau bij Trintelen zou het landschap ruïneren. „Als je hier om je heen kijkt kun je een groot deel van het Heuvelland zien”, wijst Lee Vos (72) op een grijze maandagmorgen. Hier bouwen tast het open karakter van het landschap aan, oordeelt het Limburgse gezicht van de Bond Heemschut, die zich inzet voor het behoud van cultuurlandschappen.

Die openheid is juist een van de kernkwaliteiten die de provincie aan het Nationaal Landschap heeft toegekend. Maar als er op het plateau gebouwen komen te staan, zullen mensen daar van heinde en verre tegenaan kijken, waarschuwt Vos. Het Heuvelland heeft de laatste jaren al zwaar te lijden gehad van ‘verdozing’ en verstening van het landschap door nieuwe megastallen en megaloodsen en het omturnen van campings in grote vakantieparken. Ook al is het landschap bijkans heilig verklaard in het provinciaal beleid en studies.

Lees ook: Raad Gulpen wil concreet beeld van boerderij Trintelen ‘om ruis van de lijn te halen’

Geen animo

Als de pilot uiteindelijk groen licht krijgt, zullen nog meer loodsen het landschap gaan verstieren, vrezen de natuurorganisaties. Maar als het aan de provincie ligt, krijgt de omstreden proef helemaal geen navolging, blijkt uit het verrassende antwoord op vragen van De Limburger. Al in 2019 blijkt de pot van een half miljoen euro voor drie tot vijf showcases geschrapt vanwege een gebrek aan animo. Ook Voncken kan er dus geen beroep meer op doen, terwijl hij veel geld moet investeren.

De familie kan wel nog rekenen op de provinciale bijdrage van 40.000 euro in de architectenkosten. Als tenminste het dit jaar aangetreden nieuwe college met nu gedeputeerden van PvdA en GroenLinks op de posten Landbouw en Landschap straks definitief met de pilot instemt. Ze krijgen binnenkort bezoek van wethouder Last. Die komt informeren of de provincie kan instemmen met de door Gulpen-Wittem ingeslagen koers. De raad heeft donderdag ook nog unaniem het huidige bedrijfsterrein van de Vonckens toegevoegd als tweede mogelijke nader te onderzoeken locatie.

Willem Voncken dient daarbij een businessplan aan te leveren. Dat moet duidelijk maken waarom zijn gebouwen inclusief opslagloodsen per se op één agrarische kavel moeten komen. Voor een paar raadsfracties is vestiging van die loodsen op De Beitel nog geen afgeschreven optie.

Willem Voncken wil niet reageren. Voor hem betekent het raadsbesluit na zes zware jaren verdere vertraging en onzekerheid over zijn toekomst. Het landschap blijft voorlopig ongeschonden, maar de hete aardappel is weer doorgeschoven.