Je zou het niet zeggen als je de bergen zand en grind in de haven van Stein ziet liggen, maar sinds eind vorig jaar trekt de sector aan de bel over dreigende tekorten. Niet alleen de stikstofproblematiek, maar ook een gebrek aan materialen zou de woningbouw parten kunnen spelen. Zonder zand en grind (en cement), geen beton en andere bouwmaterialen. Juist nu er een enorme opgaaf ligt: de komende tien jaar moeten één miljoen woningen worden gebouwd.

Provincies geven steeds minder vergunningen af, mede omdat in gemeenten het niet-in-mijn- achtertuin-principe de overhand heeft, stelt Jean L’Ortye van het Zuid-Limburgse familiebedrijf L’Ortye Zand en Grind (Stein, Hoensbroek). In een kantoortje aan de haven, waar ook Leonie van der Voort van branchevereniging Cascade is aangeschoven, maakt de getergde ondernemer van zijn hart geen moordkuil.

We willen in Nederland wel de lusten, maar niet meer de lasten, begint L’Ortye: „Op een gegeven moment moet de overheid een punt maken. De circulair gebouwde prefabhuizen vallen helaas nog niet uit de lucht op de fundamenten.”

Lees ook: Meerderheid Statenfracties tegen afgraven groeve Vaesrade: belangen van bewoners wegen zwaarder

Verloren

Als er amper nog ontgrondingsvergunningen worden afgegeven, lopen we over vijf à zes jaar tegen een muur op, zegt Leonie van der Voort. „Dan komt het systeem tot stilstand. Besluit de overheid daarna dat het toch weer kan, dan zijn we vijftien jaar verder voordat kan worden geleverd.”

De zand- en grindbedrijven vormen de basis van een gigantische industrie, benadrukt Van der Voort. „Denk aan bouwbedrijven, binnenvaart, betonfabrieken, wegenbouwers, de asfaltindustrie, baksteenindustrie en nog veel meer.” Wat de auto-industrie is voor Duitsland, dat is de bouw voor Nederland, vult L’Ortye aan. „Dat bleek wel na de crisis van 2008.”

Jean L’Ortye verwijst naar de Hommert in Vaesrade, waar het bedrijf een nieuw project zou beginnen na een grondruil met de provincie voor de aanleg van de Buitenring. „We hebben een contract met de provincie en zijn al aan de vijfde gedeputeerde toe. Na tien jaar zegt een commissie van Provinciale Staten: ‘Doe het toch maar niet’. We zouden dat de omgeving niet aan kunnen doen. Maar men heeft ons niet gevraagd naar de noodzaak en evenmin naar de gevolgen voor ons bedrijf.”

Meerwaarde

De tijd dat ontgronders het landschap bijna standaard vol gaten achterlieten is sinds de eeuwwisseling voorbij, benadrukken L’Ortye en Van der Voort. Het Rijk, dat eerder de naoorlogse vraag naar delfstoffen had gegarandeerd, zou ontgrondingen voortaan overlaten aan de markt en de omgeving. Ontgronden vraagt sindsdien om ‘maatschappelijke meerwaarde’ zoals natuurontwikkeling en hoogwaterveiligheid.

De beoordeling of er meerwaarde is wordt volgens L’Ortye niet goed gemaakt: „Het gaat om meer dan het achterlaten van een aantrekkelijk gebied, dat aansluit bij de wensen van de omgeving. Voorzien in de behoefte aan bouwgrondstoffen is óók een provinciaal belang. Bij meerdere projecten hoorden we de omgeving zeggen: ‘Het eindresultaat willen we wel, maar liever zonder de zand- en grindwinning’. Zo ook in de Hommert.”

L’Ortye: „Wij gaan altijd eerst uitgebreid met de omgeving in gesprek, die staat voor ons centraal. We nemen de mensen mee naar Meers, waar na grindwinning een prachtig natuurgebied achterblijft dat door de omgeving en overheid breed wordt gewaardeerd. Dat geldt voor alle locaties van het Grensmaasproject. Ook hier was aanvankelijk scepsis, maar die is iedereen nu vergeten omdat het meeviel.”

Lees ook: L’Ortye: ‘Ontgrinden omgeving Graetheide gaat hand in hand met ontwikkelen groen’

Den Haag

De provincies kregen de bevoegdheid, maar hebben geen idee van de landelijke behoefte, beweert Cascade. „Wij hebben door onafhankelijk bureau H2H Advies laten inventariseren hoeveel er nog kan worden gewonnen met de lopende vergunningen. Conclusie: de winning van grind stopt in 2025.”

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) voelt zich na enkele noodkreten wel weer een beetje probleemeigenaar, merkt Van der Voort. „Nu is het zaak dat dat besef doorsijpelt naar de provincies.”

Hoe nu verder? De Grensmaas stopt in 2025, ziet L’Ortye. „Voor ons is dat morgen, gezien onze jarenlange voorbereidingstijd. Maar daar liggen nog kansen, gelet op de watersituatie. Ook in de beekdalen zouden wij een rol kunnen spelen. Dat hebben we de afgelopen maanden bij het waterschap aangekaart.”

Meer noordwaarts ziet Jaap Deutekom, directeur van Teunessen Zand en Grind in Heijen, dat ook daar iets moet gebeuren: „Als het echt tot hoogwater komt, dan heeft Venlo een probleem.” Langs de Maas, tussen Venlo en Nijmegen, ziet hij het aantal vergunningen echter opdrogen: „Sinds 2012, 2013 verloopt het proces moeizaam en stroperig in de gemeentes. Dan ben je drie jaar onderweg en zegt men: ‘Toch liever geen ingreep in bestaande natuur.’”

Lees ook: Venlo maant ontgronder DCM tot spoed met plan hoogwatergeul Lomm

Overstromingen

Deze ontgronder wil niemand de schuld geven: „Zand en grind winnen blijft een ingewikkeld proces. Maar er zullen keuzes moeten worden gemaakt. Vergelijk het met energie. Je kan van fossiel afwillen, maar die windmolens en zonneweides moeten wel ergens komen.”

Met circulair bouwen en recycling voorzie je voor hooguit voor 20 procent in de behoefte, becijferden TNO en het Economisch Instituut voor de Bouw. De branche juicht het toe als hier gestructureerd werk van wordt gemaakt. Deutekom: „Feit blijft dat tot 2050 nog steeds veel zand en grind nodig is. Er is iets te veel gedacht dat circulair bouwen alle problemen oplost. Daarbij heeft men de werkelijkheid uit het oog verloren.”

Importeren is geen alternatief, stelt Deutekom. „Bruikbaar zand is mondiaal één van de schaarse grondstoffen geworden. Saharazand is niet bruikbaar. Onderschat het proces niet: je ontdoet het zand van hout- en veenresten, sorteert alle korrels uit en mixt die dan weer in combinaties bij elkaar. Van Saharazand zakt een huis als een plumpudding in elkaar.”