Nog geen honderdvijftig jaar geleden kon een groot deel van de Nederlanders niet of slechts gebrekkig lezen of schrijven. Bibliotheken waren voorbehouden aan universiteiten of kloosters. Met de emancipatie van de arbeidersklasse (de verheffing van het volk) en de invoering van de schoolplicht, veranderde die beschamende toestand. Het duurde vervolgens nog een tijd voordat de bibliotheken uit de klauwen van religieuzen werden bevrijd en écht openbaar werden. Dat was vooral te danken aan de liberalen en sociaaldemocraten. Die gingen er vanuit dat mensen best zelf konden bepalen wat ze wilden lezen.

Maar hoe zit het, in deze tijd van digitalisering en ontlezing, met die vermaarde boekentempels, de openbare bibliotheken? En hoe zit het met het aanbod van in Limburg gewortelde schrijvers? Of behoren we reeds tot het ‘Kerkhof der vergeten boeken’, zoals de Spaanse auteur Carlos Ruiz Zafón ons lot in De schaduw van de wind beschreef?

Transformatie

Ik spreek, namens de Werkgroep Limburgse Schrijvers, met Janna Navis, sinds mei 2022 coördinator collectie bij de openbare bibliotheek in Heerlen. Zij heeft weinig van de verstofte bibliothecaris die je bij een instituut dat onder druk staat zou verwachten. Vol enthousiasme vertelt ze over het belang van bibliotheken en de uitdagingen waarvoor ze staan.

Janna: „Vooral sinds de nieuwe Bibliotheekwet in 2015 vindt er een transformatie plaats van de klassieke taken van de bibliotheek (lezen, kennis en informatie, PL) naar meer maatschappelijke taken, die samenhangen met ideeën over de participatiesamenleving, leesbevordering, levenslang leren en het streven achtergestelde bevolkingsgroepen structureel te laten meekomen. Ons digitaal loket is daar een onderdeel van. Je zou die transformatie kunnen zien als een offensief tegen de ontlezing en de gevolgen daarvan voor het meedoen van Nederlanders aan de samenleving.”

Zorgen

Ik vertel haar over mijn zorg omtrent de vaak dramatische taalbeheersing en laaggeletterdheid (in Heerlen ongeveer 16 procent van de inwoners), dat scholieren op de middelbare school niet in staat blijken een tekst te begrijpen, afgestudeerden aan de pabo het Nederlands onvoldoende beheersen. Míjn geliefde literatuur is daar uiteindelijk het slachtoffer van.

Janna is niet zo somber. „Natuurlijk lees ik ook over de teloorgang, maar als ik puur naar de bibliotheken kijk dan zie ik wel een terugloop in uitleencijfers, maar niet in abonnementsaantallen. Vier miljoen mensen zijn lid van de bibliotheek, waarvan de helft jonger dan 18 jaar. Daarnaast gebruiken twee miljoen mensen de bibliotheek regelmatig zonder abonnement. En wat betreft de schoolbibliotheken, waarvan er de afgelopen jaren inderdaad veel gesloten zijn: in het Herlecollege is onlangs met onze hulp een nieuwe schoolbibliotheek ingericht. Dat is een hoopvol teken. Bovendien krijgen we vanaf 2025 meer geld, zodat de collectie kan worden vernieuwd en uitgebreid. Ook zetten we in op een leesoffensief.”

Oogst

We struinen samen door de Limburg Collectie in het Schunck-gebouw. Twee looppaden vol met boeken over allerlei onderwerpen, maar slechts één kast, ten dele, gevuld met literatuur van Limburgse schrijvers. Het betreft bovendien slechts een beperkt aantal schrijvers, en dan van de meesten een of twee titels. Niet echt opbeurend. Toch stelt Janna dat ook ‘onze’ literatuur haar ter harte gaat. Zij ziet het als haar opdracht de kwaliteit en variatie van de collectie te bewaken, ook wat betreft couleur locale en regional, zoals zij het noemt. Ik hoop dat het Janna en haar collega’s zal lukken, en dat niet alleen in deze bibliotheek, maar in alle bibliotheken (Limburgse) literatuur weer in overvloed aanwezig zal zijn.